Τουρκικά στρατεύματα εισβάλλουν στην Κύπρο. Γενική επιστράτευση κηρύσσεται στην Ελλάδα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εκδίδει το ψήφισμα 353 για κατάπαυση του πυρός στην Κύπρο..
ΚΥΠΡΟΣ. Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο με την κωδική ονομασία «Αττίλας» ξεκίνησε την αυγή της 20ης Ιουλίου 1974, με αποβατικές και αεροπορικές επιχειρήσεις. Συμμετείχαν συνολικά γύρω στους 40.000 άνδρες υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου Νουρετίν Ερσίν. Η ελληνική πλευρά πιάστηκε στον ύπνο και η αντίδρασή της εκδηλώθηκε με μεγάλη καθυστέρηση. Η Τουρκία υποστήριξε ότι δεν επρόκειτο για εισβολή, αλλά για «ειρηνική επέμβαση», με σκοπό την επαναφορά της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, που είχε καταλυθεί από το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974).
Τα τουρκικά αποβατικά σκάφη άρχισαν να αποβιβάζουν δυνάμεις ανενόχλητα στην περιοχή Πέντε Μίλι, οκτώ χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας, λίγο μετά τις 5 το πρωί της 20ης Ιουλίου. Σχεδόν ταυτόχρονα, σμήνη τουρκικών αεροπλάνων άρχισαν τις επιθέσεις, συνεχώς και κατά κύματα κατά της ευρύτερης περιοχής της Κερύνειας και της Λευκωσίας, ενώ άλλα αεροσκάφη και ελικόπτερα επιχειρούσαν ρίψεις αλεξιπτωτιστών σε επίκαιρα σημεία. Οι κάτοικοι βρέθηκαν στο έλεος των εισβολέων. Άοπλοι πολίτες δολοφονήθηκαν, γυναίκες βιάστηκαν και αιχμάλωτοι στρατιώτες εκτελέστηκαν.
Η αντίδραση της ελληνικής πλευράς ήταν ανεξήγητα αργοπορημένη. Παρ’ ότι το ελληνικό Πεντάγωνο γνώριζε τις κινήσεις των Τούρκων, θεωρούσε ότι μπλοφάρουν. Μόλις στις 8:40 το πρωί δόθηκε επισήμως από την Αθήνα η εντολή εφαρμογής των πολεμικών σχεδίων, ενώ το ελληνικό ραδιόφωνο (το ΕΙΡΤ εν προκειμένω), μετέδωσε την είδηση γύρω στις 11 το πρωί. Η καθυστερημένη κινητοποίηση έδωσε τη δυνατότητα στους Τούρκους εισβολείς να παγιώσουν τις θέσεις τους και να δημιουργήσουν προγεφύρωμα από το Πέντε Μίλι της Κερύνειας προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, έχοντας ως αντικειμενικό στόχο τη σύνδεσή του με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας.
Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, όταν κινητοποιήθηκαν άρχισαν να πολεμούν με ηρωική αυτοθυσία, χωρίς μάλιστα να διαθέτουν αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό. Αριθμούσαν γύρω στους 12.000 άνδρες (ελληνοκύπριους και Ελλαδίτες), υπό τη διοίκηση του ταξιάρχου Μιχαήλ Γεωργίτση, που είχε το γενικό πρόσταγμα στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Στο μεταξύ, άρχισε να κινητοποιείται και ο ελληνοκυπριακός ανδρικός πληθυσμός και να μετέχει στον άνισο αγώνα με ό,τι διέθετε ο καθένας, πυροβολώντας από τις στέγες των σπιτιών του κατά των εισβολέων αλεξιπτωτιστών.
Στην Αθήνα, η κυβέρνηση αιφνιδιασμένη από την εξέλιξη των γεγονότων αρχίζει να παρουσιάζει εικόνα διάλυσης. Κηρύσσει γενική επιστράτευση, η οποία εξελίσσεται σε φιάσκο, δείχνοντας την τραγική κατάσταση που βρισκόταν ο Ελληνικός Στρατός. Και να σκεφθεί κανείς ότι την Ελλάδα κυβερνούσαν οι στρατιωτικοί και ο Στρατός αν μη τι άλλο θα έπρεπε να βρισκόταν σε υψηλό επιχειρησιακό επίπεδο.
Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο, που βρίσκεται και πάλι στην Αθήνα ως εντολοδόχος του Κίσινγκερ, συναντάται στο Πεντάγωνο με το αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Μπονάνο. Ο παριστάμενος Δημήτριος Ιωαννίδης σε οργίλος ύφος απευθύνεται προς τον Σίσκο «Μας εξαπατήσατε... Ημείς θα κηρύξωμεν πόλεμον!» και αποχωρεί από τη σύσκεψη. Έκτοτε, τα ίχνη του αόρατου δικτάτορα χάνονται. Ο Σίσκο στη διάρκεια της ημέρας μάταια αναζητεί αρμόδιο για συνομιλίες.
Αργά το βράδυ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εκδίδει το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, με το οποίο καλεί σε κατάπαυση του πυρός και σε αποχώρηση από την Κύπρο του «ξένου στρατιωτικού δυναμικού». Παρά την ομόφωνη έγκρισή του, αγνοείται από την Τουρκία, η οποία έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων επείγεται να εφαρμόσει πλήρως τα σχέδια της. Γενικά, η διεθνής αντίδραση κατά του «Αττίλα» είναι χλιαρή.
Την επομένη, 21 Ιουλίου, οι μάχες στην Κύπρο συνεχίζονται με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Στόχος των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο είναι να αποκόψουν τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας από το προγεφύρωμα της Κερύνειας. Οι Έλληνες στρατηγοί απορρίπτουν εισήγηση για επέμβαση στην Κύπρο, προβλέποντας αποτυχία του σχετικού εγχειρήματος. Δύο ελληνικά υποβρύχια που πλέουν προς την Κερύνεια διατάσσονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Οι Τούρκοι εισβολείς, παρά την αριθμητική τους υπεροχή και την ποιοτική υπεροχή του οπλισμούς τους, αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα. Μάλιστα, από ασυνεννοησία η τουρκική αεροπορία βυθίζει το αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ (D-354), το οποίο εξέλαβε για ελληνικό πλοίο και προκαλεί ζημιές σε άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά.
Την ίδια μέρα, σημειώνεται δραστηριοποίηση του αμερικανικού παράγοντα για την επίτευξη ανακωχής. Ο Σίσκο, που πηγαινοέρχεται μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας, δεν βρίσκει κάποιον αρμόδιο στην Αθήνα να διαπραγματευτεί, καθώς όλοι οι αρμόδιοι έχουν εξαφανιστεί. Την ευθύνη αναλαμβάνει τελικά ο αρχηγός του Ναυτικού, ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, ο οποίος σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Κίσινγκερ συμφωνεί η ανακωχή να ισχύσει από τις 4 το απόγευμα της 22ης Ιουλίου.
Στις 2 το πρωί της 22ας Ιουλίου, 12 ελληνικά μεταγωγικά τύπου Νοράτλας, που μετέφεραν καταδρομείς στο νησί, βάλλονται, κατά λάθος, από φίλια πυρά πλησίον του αεροδρομίου της Λευκωσίας, με αποτέλεσμα το ένα από αυτά να καταρριφθεί (4 μέλη του πληρώματος και 27 καταδρομείς έχασαν τη ζωή τους), ενώ άλλα δύο να πάθουν σοβαρές ζημιές. Την ίδια ημέρα, οι Τούρκοι εισβολείς εντείνουν τις επιχειρήσεις τους. Αποβιβάζουν άρματα μάχης και το μεσημέρι καταλαμβάνουν την πόλη της Κερύνειας.
Στις 4 το απόγευμα αρχίζει να τηρείται η ανακωχή κατά τα συμφωνηθέντα, η οποία όμως θα παραβιασθεί αρκετές φορές από τους εισβολείς. Σ’ αυτό το χρονικό σημείο, οι Τούρκοι ελέγχουν το 3% του Κυπριακού εδάφους, έχοντας δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα, που συνδέει την Κερύνεια με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας.
Οι 3 άγνωστοι Έλληνες που κράτησαν Θερμοπύλες και σκοτώθηκαν το 1974 στην Κύπρο. Αρνήθηκαν να αφήσουν τη θέση τους στη δεύτερη εισβολή (Βίντεο)
Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, εκτός από τους γνωστούς ήρωες που θυσιάστηκαν για την ελευθερία του λαού, άφησε ως παρακαταθήκη και κάποιους λιγότερο γνωστούς. Αξιωματικούς που «έπεσαν» ηρωικά πολεμώντας τον κατακτητή και που για σχεδόν μισό αιώνα έμειναν στην αφάνεια.
Οι Λοχαγοί Σωτήριος Σταυριανάκος και Βασίλειος Σταμπουλής και ο Υπολοχαγός Σωτήριος Τσιώνος, υπηρετούσαν στην ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου) κατά τη διάρκεια της εισβολής του ΄74 και οι ιστορίες τους αποτελούν παράδειγμα αυταπάρνησης.
Σωτήριος Σταυριανάκος, Λοχαγός Μηχανικού
Κατά τη δεύτερη φάση της εισβολής τον Αύγουστο του ΄74, οι Τούρκοι στόχευαν στην κατάληψη του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ στη Λευκωσία. Αρχικά ο Σταυριανάκος ως επικεφαλής μίας ομάδας 33 αντρών, κατάφερε να εμποδίσει τα σχέδια των Τούρκων. Όμως, στις 16 Αυγούστου και μετά από τριήμερη πολιορκία του στρατοπέδου, ο λοχαγός θα έπεφτε νεκρός από βολή πυροβόλου άρματος την ώρα που προσπαθούσε να αποτρέψει την προέλαση άλλων εχθρικών αρμάτων. Ηρωικές, όμως, δεν ήταν μόνο οι πράξεις του. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του στρατοπέδου, κάποιος λοχίας βλέποντας την ανισορροπία των δυνάμεων, ρώτησε το λοχαγό: «Δε μου λες κύριε Λοχαγέ, εμείς εδώ οι λίγοι, τι κάνουμε; Τι παριστάνουμε; Τους 300 του Λεωνίδα; Γιατί όσο και να αντέξουμε, όσο και να κρατήσουμε, σε κάποια στιγμή θα πέσουμε.» Η απάντηση που πήρε ο λοχίας από τον Σταυριανάκο, ήταν ξεκάθαρη. «Άκουσε να σου πω Λοχία. Είμαστε Έλληνες Στρατιώτες, εδώ είναι Ελλάδα και είμαστε υποχρεωμένοι να πέσουμε μέχρι ενός. Τα άρματα θα περάσουν από πάνω μας!» Πριν από τη δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής, είχε φτάσει στην Κύπρο η μετάθεσή του για την Κοζάνη, αλλά ο Σταυριανάκος, όπως είχε αποκαλύψει στη γυναίκα του, την απέρριψε επειδή δεν ήθελε να αφήσει τους στρατιώτες του. Η προτομή του Σταυριανάκου στη γενέτειρά του, στο Σκουτάρι Μάνης.
Ο Λοχαγός Βασίλης Σταμπουλής και οι φρικαλεότητες των Τούρκων
Ο Βασίλης Σταμπουλής, πολεμούσε στο ίδιο στρατόπεδο με τον συνάδελφό του Σωτήριο Σταυριανάκο, όταν μετά από πολύωρες και άνισες μάχες, έπεσε νεκρός στις 16 Αυγούστου 1974. Σύμφωνα με μαρτυρίες, όταν οι εισβολείς κατέλαβαν το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ, αποκεφάλισαν δέκα σορούς από τους νεκρούς στρατιώτες της ΕΛΔΥΚ και αφού τοποθέτησαν τα κεφάλια τους στο οδόστρωμα της εισόδου του στρατοπέδου, άρχισαν να φωτογραφίζονται μαζί τους. Συνεχίζοντας το μακάβριο έργο τους, έγδυσαν πολλούς απο τους νεκρούς στρατιώτες και τους άφησαν εκτεθειμένους για μέρες.
Σωτήριος Τσιώνος, Υπολοχαγός
Σε ηλικία μόλις 29 ετών, ο Σωτήριος Τσιώνος τραυματίστηκε βαρύτατα σε μάχη στο χωριό Κιόνελι, όταν ο 6ος Λόχος στον οποίο ηγείτο ο Σπυρίδων Αρώνης δέχθηκε ανελέητη επίθεση από πυροβόλα όπλα. Άφησε την τελευταία του πνοή στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας στις 29 Ιουλίου 1974. Το 2008, 34 χρόνια μετά το θάνατό του, Ελληνική πολιτεία του απένειμε τιμητικά το βαθμό του Αντιστράτηγου για την ηρωική του δράση.
Η μαρτυρία
Το 2012, δημοσιεύθηκε το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Παγωμένος Χρόνος», παρουσιάζοντας τα γεγονότα της τραγικής εκείνης περιόδου, μέσα από τα λόγια του Αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Σταυρουλόπουλου, ο οποίος ήταν ο υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ το 1974. Δείτε απόσπασμα από τη συνέντευξη του Αν/χη Σταυρουλόπουλου:
