Νάξος η αρχαιότερη Ελληνική αποικία στη Σικελία

 

Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς συμφωνούν στην άποψη ότι η Νάξος είναι η αρχαιότερη Ελληνική αποικία στη Σικελία, ιδρύθηκε έναν χρόνο πριν τις Συρακούσες (735 π.χ.) με Ευβοιώτες εποίκους από τη Χαλκίδα. Ο Έφορος αναφέρει ότι συμμετείχαν στον εποικισμό και κάτοικοι από τα Επτάνησα, αρχηγός των εποίκων και ιδρυτής της πόλης ήταν ο Αθηναίος Θεοκλής. Ο Θουκυδίδης δεν λαμβάνει υπόψη τον Έφορο και αναφέρει ότι ήταν καθαρά Χαλκιδική αποικία όπως πίστευαν όλοι στην αρχαιότητα. Η μνήμη της Νάξου έμεινε σε όλους τους Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στο νησί σαν η πρώτη αποικία, ίδρυσαν ναό στον Απόλλωνα που ήταν ο προστάτης των πρώτων εποίκων, ο ναός ήταν ο ιερότερος τόπος λατρείας στην αρχαία Σικελία. Πρώιμα αναπτύχθηκε παραγωγή κεραμικής ευβοϊκού τύπου, ενώ τον 5ο αιώνα χτίστηκε ναός της Αφροδίτης.

Το έθιμο που επικράτησε από τότε σε κάθε εκστρατεία στην Ελλάδα ή επιστροφή στο νησί ήταν να γίνεται θυσία στο ιερό του Απόλλωνα. Δεν αναφέρεται πουθενά η προέλευση του ονόματος “Νάξος”, η πιο λογική εξήγηση είναι η συμμετοχή στον εποικισμό κατοίκων από το ομώνυμο νησί Νάξος στις Κυκλάδες.

Η νέα αποικία ενισχύθηκε σύντομα με νέους Έλληνες, σε έξι μόλις χρόνια μετά την ίδρυση της η Νάξος ίδρυσε νέες αποικίες όπως την Κατάνια (728 π.χ.), οικιστές της πόλης καταγράφονται ο ίδιος ο Θεοκλής ή ο Εύαρχος ένας Χαλκιδαίος πολίτης. Ο Στράβων και ο Σκύμνος ο Χίος παρουσιάζουν τη Μεσσήνη σαν αποικία της Νάξου αλλά δεν συμφωνεί με την άποψη αυτή ο Θουκυδίδης, το πιθανότερο είναι να ενώθηκαν με τους Χαλκιδαίους της Μεσσήνης κάτοικοι από τη Νάξο. Η Καλλίπολις μια πόλη στη Σικελία που δεν είναι γνωστή η θέση της θεωρείται αποικία της Νάξου.

Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Νάξου, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ήταν μία από τις πόλεις που πολιόρκησε και κατέλαβε ο Ιπποκράτης ο Γελαίος τύραννος της Τζέλα (498 – 491 π.χ.).Αργότερα ανέλαβαν την εξουσία ο Γέλων ο Συρακούσιος και ο μικρότερος αδελφός του Ιέρων Α΄ ο Συρακούσιος (476 π.χ.), ο Ιέρων Α΄ έδιωξε τους παλιούς κατοίκους από τη Νάξο και την Κατάνια και μετέφερε νέους εποίκους από άλλες περιοχές της Σικελίας.

Το όνομα της Νάξου φαίνεται σε επαναστάσεις που ξέσπασαν στη Σικελία μετά τον θάνατο του Ιέρωνος Α΄, την ίδια εποχή οι εξόριστοι Χαλκιδαίοι άποικοι επανήλθαν στη Νάξο και την Κατάνια (461 π.χ.). Οι τρεις αποικίες της Χαλκίδας Νάξος, Λεοντίνοι και Κατάνια ενώθηκαν σε συμμαχία απέναντι στις Συρακούσες και τις υπόλοιπες Δωρικές πόλεις στη Σικελία.

Την εποχή που οι Λεοντίνοι πολιορκήθηκαν από τις Συρακούσες, οι απόγονοι των Χαλκιδαίων εποίκων έστειλαν στρατό να τους υποστηρίξουν. Όταν οι Αθηναίοι στρατηγοί Λάχης και Χαροιάδης ξεκίνησαν την Εκστρατεία στη Σικελία οι Χαλκιδαίοι σύμμαχοι τους από τη Νάξο έσπευσαν να τους υποστηρίξουν.

Την ίδια εποχή κάτοικοι από το Ρήγιο που βρισκόταν στην Ιταλική χερσόνησο απέναντι από το Στενό της Μεσσήνης υποστήριξαν τους Αθηναίους λόγω της εχθρότητας που είχαν με τη Μεσσήνη. Οι Μεσσήνιοι έκαναν αιφνίδια επίθεση στη Νάξο (425 π.χ.) αλλά οι Νάξιοι τους απέκρουσαν, όταν επέστρεψαν οι εισβολείς ηττήθηκαν ξανά με μεγάλες απώλειες.

Σύμμαχοι των Αθηναίων

Οι Ναξιώτες δήλωσαν πρώτοι την υποστήριξη τους στην Αθηναϊκή εκστρατεία στη Σικελία, το Ρήγιο και η Κατάνια δεν τους παρείχαν εξοπλισμό αλλά δέχτηκαν να τους φιλοξενήσουν στις πόλεις τους. Ο Αθηναϊκός στόλος όταν πέρασε τα στενά έφτασε στη Νάξο, ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι η Νάξος και η Κατάνια ήταν οι μοναδικές πόλεις που υποστήριξαν τους Αθηναίους. Μετά την αποτυχία της Αθηναϊκής εκστρατείας οι πόλεις που ήταν σύμμαχες των Αθηναίων συγκρούστηκαν με τις Συρακούσες αλλά αργότερα έκλεισαν ειρήνη (409 π.χ.) μπροστά στον νέο κίνδυνο που εμφανίστηκε στις Ελληνικές πόλεις από την Καρχηδόνα.

Η Νάξος χάρη στην ειρήνη δεν ακολούθησε την άσχημη μοίρα που είχαν το Αγκριτζέντο, η Τζέλα και η Καμάρινα αλλά η προστασία αυτή δεν κράτησε για πολύ. Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος αφού εξασφάλισε την θέση του από τον κίνδυνο της Καρχηδόνας και τις εσωτερικές ταραχές στην πόλη του στράφηκε εναντίον όλων των Χαλκιδικών πόλεων της Σικελίας. Ο στρατηγός Προκλής πρόδωσε τη Νάξο και η πόλη αλώθηκε από τον Διονύσιο, πούλησε όλους τους κατοίκους σαν δούλους και κατέστρεψε τα τείχη και τα κτίσματα της πόλης, στη Νάξο εγκαταστάθηκαν οι απόγονοι των προϊστορικών Σικελών.

Ίδρυση της Ταορμίνα

Η Νάξος δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει από το μεγάλο πλήγμα αλλά δεν είναι σαφή τα γεγονότα που ακολούθησαν. Οι Σικελοί που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή δημιούργησαν σύντομα έναν ισχυρό οικισμό στον λόφο Ταύρος και έγινε σύντομα γνωστός σαν Ταορμίνα (396 π.χ.). Οι εξόριστοι από τη Νάξο και την Κατάνια δημιούργησαν μια ισχυρή συμμαχία αλλά μία απόπειρα που έγινε από το Ρήγιο να δημιουργήσουν έναν νέο οικισμό στο Μιλάτσο (394 π.χ.) απέτυχε.

Οι Μεσσήνιοι τους έδιωξαν γρήγορα και από τότε εμφανίζονται σποραδικά σε διάφορα μέρη της Σικελίας. Ο Ανδρόμαχος ο Ταυρομενίτης πατέρας του ιστορικού Τιμαίου συγκέντρωσε όλους τους Νάξιους από τη Σικελία και τους μετέφερε στην Ταορμίνα (358 π.χ.) που έγινε σύντομα ισχυρή πόλη και διάδοχος της Νάξου.

Ο ιστορικός Τίμαιος ο Ταυρομενίτης έγραφε για την Ταορμίνα σαν να αναφερόταν στη Νάξο, αυτό θεωρείται ανακριβές και υπερβολή. Η νέα πόλη έγινε σύντομα πανίσχυρη, η αρχαία Νάξος δεν κατοικήθηκε αλλά το πανάρχαιο ιερό του Απόλλωνα εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται από τους κατοίκους της Σικελίας. Την εποχή που ο Οκταβιανός Αύγουστος και ο Σέξτος Πομπήιος βρέθηκαν σε σύγκρουση στη Σικελία (36 π.χ.) υπάρχουν αναφορές για το ιερό.

Βιβλιογραφία:

• Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 7 “Ήττα των Αθηναίων στη Σικελική εκστρατεία”
• Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 6 “Αναχώρηση της εκστρατείας στη Σικελία”.
• Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 3 “Αθηναϊκή εκστρατεία στη Σικελία”
• Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 4 “Γεγονότα στη Σικελία”
• Έφορος, “Παγκόσμια Ιστορία”, Βιβλίο 6.
• Στέφανος ο Βυζάντιος, “Εθνικά”, Βιβλίο 5, “Χαλκίς”
• Σκύμνος ο Χίος, “Περίοδος του Νικομήδη”
• Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο ΣΤ΄ “Μεγάλη Ελλάδα”
• Ηρόδοτος, “Ηροδότου Μούσαι”, Βιβλίο 7, “Πολύμνια”
• Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη/ΙΑ
• Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη/ΙΓ
• Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη/ΙΔ
• Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία, Τόμος 3
• Αππιανός, Βιβλίο 13, “Εμφυλίων”
• Brigit Carnabuci: Sizilien. Kunstreiseführer. DuMont, Ostfildern 2006.
• Naxos, die erste griechische Kolonie Siziliens. Besucherbroschüre der Azienda Autonoma Soggiorno e Tourismo, Gardini-Naxos
• John Boardman, Οι αρχαίοι Έλληνες στην υπερπόντια εξάπλωσή τους. Οι πρώτες αποικίες και το εμπόριό τους, μτφρ. Ηλέκτρας Ανδρεάδη, εκδ. Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1996