Στις 2 Μαρτίου 1958, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή οδηγήθηκε σε παραίτηση, έπειτα από μία βαθιά πολιτική κρίση που κλυδώνισε την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (ΕΡΕ). Το γεγονός αυτό ήταν απόρροια της αποχώρησης 15 βουλευτών από την ΕΡΕ, μεταξύ των οποίων βρίσκονταν σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες, όπως ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης και ο Παναγής Παπαληγούρας. Η κρίση αυτή ανάγκασε τον Καραμανλή να ζητήσει τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών για την 11η Μαΐου 1958.Οι αιτίες της κρίσης
Η αποχώρηση των βουλευτών από την ΕΡΕ προκλήθηκε από διαφωνίες σχετικά με την κυβερνητική πολιτική και ειδικότερα το νέο εκλογικό νόμο, ο οποίος είχε κατατεθεί στη Βουλή στις 27 Φεβρουαρίου 1958. Το νομοσχέδιο προέβλεπε την αλλαγή του εκλογικού συστήματος από την απλή αναλογική σε μία μορφή ενισχυμένης αναλογικής, καθώς και τη μείωση του αριθμού των βουλευτών από 300 σε 250. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, καθώς θεωρήθηκαν ως προσπάθεια της κυβέρνησης να διατηρήσει τον έλεγχο της εξουσίας, περιορίζοντας την αντιπολίτευση.
Πέραν του εκλογικού νόμου, οι βουλευτές που αποχώρησαν είχαν εκφράσει δυσαρέσκεια για την αυταρχική διακυβέρνηση του Καραμανλή και τη συνεχιζόμενη παρέμβαση του Παλατιού στην πολιτική ζωή. Η ΕΡΕ, αν και ισχυρό κόμμα, είχε ήδη αρχίσει να φθείρεται από εσωτερικές διαμάχες και πιέσεις εξωτερικών παραγόντων.
Η παραίτηση του Καραμανλή
Αντιμέτωπος με την αποχώρηση 15 βουλευτών και τον κίνδυνο να απολέσει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε να υποβάλει την παραίτησή του στις 2 Μαρτίου 1958. Σε εκείνη τη συγκυρία, η πολιτική αστάθεια και η αβεβαιότητα μεγάλωσαν, με τις εξελίξεις να ενισχύουν την αίσθηση κρίσης στο πολιτικό σκηνικό της χώρας.
Σε μεταγενέστερες αναφορές του, ο Καραμανλής απέδωσε την κρίση σε «συνωμοσία των Ανακτόρων, των Αμερικανών και των Άγγλων». Θεωρούσε ότι το Παλάτι και οι ξένοι παράγοντες προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την κυβέρνησή του, καθώς η πολιτική του δεν ευθυγραμμιζόταν πλήρως με τα συμφέροντά τους.
Οι εκλογές της 11ης Μαΐου 1958
Οι εκλογές διεξήχθησαν με το νέο εκλογικό σύστημα και ανέδειξαν για πρώτη φορά την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) σε ρόλο αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακά:
- Η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή κέρδισε με ποσοστό 41,16% και εξασφάλισε 171 έδρες στη Βουλή.
- Η ΕΔΑ σημείωσε μεγάλη άνοδο, φτάνοντας το 24,42% των ψήφων και καταλαμβάνοντας 79 έδρες. Αυτό αποτέλεσε μία ιστορική εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, ένα κόμμα με σαφείς αριστερές θέσεις αναδεικνυόταν σε αξιωματική αντιπολίτευση.
- Η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ένωση (ΠΑΔΕ) του Στέφανου Στεφανόπουλου έλαβε 16,45% και 36 έδρες, ενώ το Κόμμα των Φιλελευθέρων έλαβε 11,74% και 36 έδρες.
Η άνοδος της ΕΔΑ προκάλεσε ανησυχία τόσο στην κυβέρνηση όσο και στους δυτικούς συμμάχους της Ελλάδας, που φοβούνταν πιθανή ενίσχυση του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα.
Η επιστροφή του Καραμανλή στην εξουσία
Μετά τις εκλογές, ο Καραμανλής σχημάτισε νέα κυβέρνηση στις 17 Μαΐου 1958. Σε μια συμβολική κίνηση, ανέλαβε προσωπικά και το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, γεγονός που αντανακλούσε την έντονη καχυποψία του απέναντι στο Παλάτι και την επιρροή του στρατού.
Η νέα περίοδος διακυβέρνησής του χαρακτηρίστηκε από:
- Την ένταση του αντικομμουνιστικού κλίματος, λόγω της ισχυροποίησης της ΕΔΑ.
- Σημαντικές εξελίξεις στο Κυπριακό ζήτημα, καθώς η Ελλάδα προσπαθούσε να ισορροπήσει μεταξύ της στρατηγικής της Δύσης και της ενίσχυσης του αγώνα της ΕΟΚΑ.
- Οικονομικές και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, που ενίσχυσαν την πορεία της χώρας προς τη μετέπειτα ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Η πολιτική κρίση του 1958 και η παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή αποτέλεσαν μία από τις σημαντικότερες πολιτικές εξελίξεις της δεκαετίας του 1950. Η διάσπαση της ΕΡΕ, η ενίσχυση της Αριστεράς και η πολιτική σύγκρουση με το Παλάτι ανέδειξαν τις έντονες αντιθέσεις που χαρακτήριζαν την ελληνική πολιτική σκηνή εκείνης της εποχής.
Παρά τις δυσκολίες, ο Καραμανλής επέστρεψε δυναμικά στην εξουσία και κατάφερε να κυριαρχήσει στο πολιτικό σκηνικό μέχρι το 1963, όταν συγκρούστηκε ανοιχτά με το Παλάτι και αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τη χώρα.