Οι 10 μεγαλύτερες ηθοποιοί στην ιστορία του κινηματογράφου. Βαρύς ισχυρισμός άρα και ανάλογα δύσκολο το να διηθίσεις την αντικειμενικότητα από το γούστο. Στην πραγματικότητα βλέπεις, καθώς μελετάς ονόματα, καριέρες, ταινίες, βραβεία πως αναπόφευκτα έρχεται μια στιγμή που τα δύο γίνονται αξεδιάλυτα. Και κάπου εκεί παρεισφρέει η σοφία: Μα είναι απλώς μια λίστα! Που θα θέσει κάποια κριτήρια, που θα αναγνώσει αναγκαστικά τα κριτήρια αυτά μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο, που θα παραδέχεται αξιωματικά πως οι λίστες δεν είναι θέσφατα γραμμένα στις πλάκες της Διαθήκης.
Η λίστα που παραθέτω λαμβάνει υπ’ όψιν της κάποια αντικειμενικά κριτήρια. Την διάρκεια μιας καριέρας, τις ταινίες και τα μείζονα βραβεία καθώς και τις υποψηφιότητες για βραβεία. Περιέχει και κάποια υποκειμενικά κριτήρια: Τις ταινίες (ξανά), τον αντίκτυπο στον έργο των δημιουργών και τον πολιτισμό της εποχής της, το πόσο εκτιμά ο υπογράφων το έργο τους. Τέλος, σε αντίθεση με αυτό που θέλουν συχνά οι κριτικοί να πιστεύετε (και να πιστεύεται), δεν τα γνωρίζουμε όλα. Ως εκ τούτου, με αυτόν τον υπογράφοντα, την «πατάει» ο απωανατολικός κινηματογράφος. Λυπάμαι Κινούγιο Τανάκα (η τεράστια ηθοποιός του Μιζογκούτσι), Ματσίκο Κίο και αντίο αινιγματική, υπέροχη Σετσούκο Χάρα (ιέρεια του Όζου). Όσο κι αν έχω θαυμάσει εσάς προσωπικά, είμαι με επάρκεια βέβαιος πως δεν απολαμβάνω το πλεονέκτημα να σας έχω δει όσο θα έπρεπε καθώς επίσης και αρκετές αμνημόνευτες συναδέλφους σας.
10. Τζέιν Φόντα (1937)
Καριέρα: 63 χρόνια
Βραβεία: 2 Όσκαρ από 7 υποψηφιότητες, 5 Χρυσές Σφαίρες από 13 υποψηφιότητες, 2 BAFTA από 7 υποψηφιότητες, 2 ειδικά βραβεία στις Κάννες, 1 Ντονατέλο, 1 τιμητικό βραβείο στην Βενετία
Ταινίες: «Σκοτώνουν τα Άλογα Όταν Γεράσουν», «Η Καταδίωξη», «Ξυπόλητοι στο Πάρκο», «Κλούτ», «Γυάλινος Κόσμος», «Τζούλια», «Ο Γυρισμός», «Το Σύνδρομο της Κίνας», «Ηλεκτρικός Καβαλάρης», «Στη Χρυσή Λίμνη», «Η Αγνή του Θεού», «Our Souls At Night», «Νιότη».
Άποψη: Άποψη πραγματικά. Η Τζέιν Φόντα είναι τρομερή ηθοποιός. Δεν έχει μνημειώδη φιλμογραφία, «αντέχει» ακόμα κι ένα κενό 15 ετών που εξαφανίστηκε από το σινεμά, δεν έχει αποστομωτικά πολλά βραβεία. Είναι όμως εξωφρενικά ορθή κινηματογραφική ηθοποιός, πορεύθηκε με απίστευτο τσαμπουκά σε ταινίες κατώτερες του ταλέντου της κι έχει ορθά-κοφτά το βάρος και την ένταση μιας παρουσίας που ανέκαθεν παρελάμβανε μια ταινία απ’ όπου κι αν την έβρισκε και της χάριζε δέκα πόντους ακόμα χωρίς ποτέ να μπορείς να ισχυριστείς πως κατέφυγε σε μανιέρα ή παρέδωσε ίντσες ενός θεόσταλτου (άντε και λίγο κληρονομημένου) stardom. Δεν είναι μικρό πράγμα.
09. Ζιλιέτ Μπινός (1964)
Καριέρα: 40 χρόνια
Βραβεία: 1 Όσκαρ από δύο υποψηφιότητες, 2 βραβεία στο Βερολίνο, 1 στις Κάννες, 1 Σεζάρ από 10 υποψηφιότητες, 2 βραβεία Ευρωπαϊκής Ακαδημίας από 4 υποψηφιότητες, 1 Volpi στην Βενετία.
Ταινίες: «Η Δική μας Νύχτα», «Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι», «Μπλέ Ταινία», «Οι Εραστές της Γέφυρας», «Ο Άγγλος Ασθενής», «Άγνωστος Κώδικας», «Κρυμμένος», «Γνήσιο Αντίγραφο».
Άποψη: Αμήχανο δίλημμα, υπάρχουν θρυλικές Γαλλίδες που θα μπορούσαν (ή θα έπρεπε, Ζαν Μορώ και, προσωπική προτίμηση, Σιμόν Σινιορέ) να είναι στη θέση της. Όμως η Μπινός είναι το ένα από τα δύο (το άλλο πιο πάνω) πρόσωπα του γαλλικού σινεμά που συνδυάζει το απόλυτο σύγχρονο πρεστίζ του γαλλικού σινεμά, έχει την ευελιξία και την απαίτηση από την σημερινή βιομηχανία να συμμετέχει σε παραγωγές όλου του δυτικού (και όχι μόνο) ημισφαιρίου, απολαμβάνει κύρους, κριτικής εκτίμησης και αγάπης του κοινού. Είναι ασφαλώς μια ικανή ηθοποιός, η θητεία δίπλα στον Κισλόφσκι, τον Κιαροστάμι και τον Χάνεκε της δίνει άπειρα εύσημα και είναι αρκετά νέα ώστε να δικαιούσαι να περιμένεις πολλαπλασιασμό των αρετών και της αναγνώρισης στο μέλλον.
08. Λιβ Ούλμαν (1938)
Καριέρα: 55 χρόνια
Βραβεία: Χωρίς Όσκαρ αλλά με δύο υποψηφιότητες, 4 Ντονατέλο από 5 υποψηφιότητες, τιμητικό Ευρωπαϊκής Ακαδημίας, δύο υποψηφιότητες BAFTA, 1 βραβείο στην Βενετία.
Ταινίες: «Περσόνα», «Η Ώρα του Λύκου», «Ντροπή», «Το Πάθος», «Σκηνές Από Έναν Γάμο», «Φθινοπωρινή Σονάτα», «Οι Μετανάστες», «Πρόσωπο με Πρόσωπο», «Κραυγές και Ψίθυροι», «Σαραμπάντ».
Άποψη: Ο Μπέργκμαν, ο Μπέργκμαν, ο Μπέργκμαν. Όμως χωρίς αυτήν τόσες ταινίες του δεν θα ήταν ίδιες και, αναπόφευκτα, ο ίδιος δεν θα ήταν στο ύψος του. Η Ούλμαν, μπορεί να μην περηφανεύεται πολλά μείζονα βραβεία ήταν όμως πάντα «εκεί». Αποτελεί έναν από τους ορισμούς της «μούσας», μια ηθοποιός-πηλός που πλάθεται κι εξαπλώνεται από ερωτικό τοτέμ μιας κεντρικής εποχής του παγκόσμιου σινεμά, σε ερωμένη-μάνα-σύζυγο-κόρη όλων των αποχρώσεων, ερμηνευτικά συνώνυμη της πελώριας σκανδιναβικής σκιάς στην συνολική τέχνη των δύο τελευταίων αιώνων.
07. Κέιτ Μπλάνσετ (1969)
Καριέρα: 31 χρόνια
Βραβεία: 2 Όσκαρ από 7 υποψηφιότητες, 3 Χρυσές Σφαίρες από 11 υποψηφιότητες, 3 BAFTA από 7 υποψηφιότητες, 3 SAG από 17 υποψηφιότητες, 1 Volpi Cup στην Βενετία.
Ταινίες: «Όσκαρ και Λουσίντα», «Ελίζαμπεθ», «Ο Ταλαντούχος Κος Ρίπλεϊ», «Heaven», «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», «The Aviator», «Βαβέλ», «I’m Not There», «Η Απίστευτη Ιστορία του Μπέντζαμιν Μπάτον», «Θλιμμένη Τζάσμιν», «Κάρολ», «Ημερολόγιο ενός Σκανδάλου», «Που Χάθηκες, Μπερναντέτ»
Άποψη: Αν θέσεις όρους μεταμορφωτικούς με την ελάχιστη καταφυγή στη μανιέρα, λογαριάζοντας πάντοτε και την ακαδημαϊκή αναγνώριση, η Αυστραλή Κέιτ Μπλάνσετ κερδίζει στα σημεία πετώντας έξω ισχυρές της γενιάς της (Τζόντι Φόστερ, Νικόλ Κίντμαν, Τζούλιαν Μουρ) που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κάπου υστερούν. Όλες τους ανεξαιρέτως πάσχουν στη φιλμογραφία που συχνότερα δεν αναλογεί στο ταλέντο τους, αλλά αν βάζαμε αυτόν τον παράγοντα σε νευραλγικό ύψος το πιθανότερο δεν θα υπήρχε σύγχρονη αγγλοσαξονική παρουσία στην δεκάδα. Κι έτσι πάντως, η Μπλάνσετ, εκτιμώ, είναι ίσως η μόνη που έχει την πλαστικότητα και το βάρος να έχει μπροστά της ένα ακόμα ισχυρότερο μέλλον.
06. Άννα Μανιάνι (1908-1973)
Καριέρα: 38 χρόνια
Βραβεία: 1 Όσκαρ από δύο υποψηφιότητες, 1 Χρυσή Σφαίρα από τρεις, 1 BAFTA από δύο υποψηφιότητες, μία Αργυρή Άρκτο, 2 Ντονατέλο, 3 Βραβεία στην Βενετία.
Ταινίες: «Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη», «Αγάπη», «Μπελίσιμα», «Η Χρυσή Άμαξα», «Το Στιγματισμένο Ρόδο», «Wild is the Wind», «Μάμα Ρόμα», «Το Μυστικό της Σάντα Βιτόρια», «Ρόμα».
Άποψη: Πολλοί θα πουν, δικαιολογημένα βέβαια, πως εδώ είναι η θέση της Σοφία Λόρεν ή της Μόνικα Βίτι, η Λόρεν έχει περισσότερα βραβεία και οι δυο τους σημαίνουσες παρουσίες σε μεγάλα έργα. Όμως οι ταινίες... Όρισε τον νεορεαλισμό και τον Ροσελίνι, προίκισε τον Βισκόντι, έβαλε στο δρόμο του τον Παζολίνι, ήταν εκεί για τον ντε Σίκα, έπαιξε σε σπουδαίο (υπάρχουν κι άλλοι;) Ρενουάρ, μάγεψε τους Αμερικανούς, έβαλε τον Τενεσί Γουίλιαμς να γράφει έργα ειδικά για την περιωπή της, έχει περισσότερα βραβεία από υποψηφιότητες, όσοι μιλούσαν και δούλεψαν μαζί της της χάριζαν το στέμμα των ηθοποιών που είχαν δει. Η Μανιάνι μπορούσε να κάνει τα πάντα. Κι όσο πρόλαβε και της δόθηκε, τα έκανε.
05. Ιζαμπέλ Ιπέρ (1953)
Καριέρα: 50 χρόνια
Βραβεία: Μία υποψηφιότητα για Όσκαρ, 2 βραβεία στις Κάννες (κι ένα ειδικό), 2 Σεζάρ από 16 υποψηφιότητες (κρατά το ρεκόρ), 1 Ντονατέλο από 2 υποψηφιότητες κι ένα καριέρας, 2 βραβεία Ευρωπαϊκής Ακαδημίας κι ένα καριέρας, 2 Volpi Cup στην Βενετία κι ένα καριέρας, 1 βραβείο στο Βερολίνο.
Ταινίες: «Ο Ανακριτής κι ο Δολοφόνος», «Η Πέστροφα», «Ο Σώζων Εαυτόν Σωθήτω», «Το Πάθος», «Λούλου», «Μαντάμ Μποβαρί», «Η Τελετή», «Η Δασκάλα του Πιάνου», «Εκείνη».
Άποψη: Η γυναίκα που «παίρνει» τη θέση των Ντενέβ, Ατζανί και Ρόμυ Σνάιντερ; Προσωπικά μιλώντας θα τις προτιμούσα όλες από τούτη. Μα τότε γιατί; Λογικό το ερώτημα, με ειδικά την πρώτη να «αντέχει» σε βραβεία και να υπερτερεί σε εμβληματική φιλμογραφία, την Ατζανί να αντέχει σε βραβεία, αλλά όχι σε αριθμό (και βάρος) έργων, αλλά ούτε και διάρκεια και την Ρόμυ να τα έχει όλα, τραγικά πλην της διάρκειας, αλλά, τρομερό κινηματογραφικό δυστύχημα, να την παρακάμπτει (λόγω «άγνοιας») η Ιστορία.
Όμως (και) η Ιπέρ είναι τεράστια ηθοποιός, υποχρεώνοντας θεατές και κριτική να αποδεχθούν την sui generis φιλμική της περσόνα, που παίζει στο ιδιαίτερο ύφος της απίθανες αποχρώσεις μιας μανιέρας κυνισμού. Η Ιπέρ έχει διατελέσει ακόμα και ενζενί, έχει «γεράσει» μπροστά στην κάμερα όλης της Γαλλίας (Γκοντάρ, Μπλιε, Ταβερνιέ, Σαμπρόλ, Πιαλά και άλλοι), έχει γίνει διακαής επιθυμία πολλών ευρωπαίων (Λόουζι, Χάνεκε, Μπελόκιο, Βερχόφεν), έχει χαρίσει στόφα στην υφήλιο σκηνοθετών «χωρίς επώνυμο» κι εξακολουθεί ακάθεκτη σχηματίζοντας μια φιλμογραφία που έχει προ πολλού ξεπεράσει τις 100 ταινίες κι ελπίζουμε να ξεπεράσει και τις 200.
04. Μέριλ Στριπ (1949)
Καριέρα: 44 χρόνια
Βραβεία: 3 Όσκαρ από 21 υποψηφιότητες, 7 Χρυσές Σφαίρες από 32 (!) υποψηφιότητες κι ένα συνεισφοράς, 2 BAFTA από 15 υποψηφιότητες, μία Άρκτο κι ένα τιμητικό στο Βερολίνο, 1 βραβείο στις Κάννες, 1 τιμητικό Σεζάρ, 2 Ντονατέλο από 4 υποψηφιότητες, 2 SAG από 16 υποψηφιότητες.
Ταινίες: «Ο Ελαφοκυνηγός», «Μανχάταν», «Κράμερ Εναντίον Κράμερ», «Η Ερωμένη του Γάλλου Υπολοχαγού», «Η Εκλογή της Σόφι», «Η Εξαφάνιση της Κάρεν Σίλκγουντ», «Πέρα από την Αφρική», «Οι Γέφυρες του Μάντισον», «Οι Ώρες», «Ο Άνθρωπος από την Μαντσούρια», «Η Σιδηρά Κυρία», «The Post».
Άποψη: Χωρίς αμφιβολία το ιερό τέρας των τελευταίων 50 αμερικανικών ετών, η μεγάλη κυρία του αμερικανικού σινεμά, η ιλιγγιώδης βραβευτικά. Και τότε γιατί στο Νο 4; Γιατί υπάρχει και ο υποκειμενικός παράγοντας, βασισμένος όσο αντικειμενικότερα γίνεται στο ότι ένα μεγάλο μέρος αυτών των βραβείων τα τελευταία αρκετά χρόνια βασίζεται στην ακραιφνή (και κατανοητή) ανάγκη της σύγχρονης εποχής να δημιουργήσει τα δικά της τοτέμ, τις δικές της Εικόνες, συλλογιζόμενη πως (ίσως) η πραγματική αξία δεν μετριέται παρά σε συνάρτηση με την μετριότερη σημερινή εποχή. Επίσης πρέπει να παραδεχθεί και ο πιο σκληροπυρηνικός οπαδός πως ακόμα κι αν η Στριπ είναι «πάντα» εξαιρετική, η φιλμογραφία της δεν είναι. Τέλος, είναι ένα θέμα προς συζήτηση το κατά πόσον εδώ και πολλά χρόνια με ελάχιστες εξαιρέσεις, καταφεύγει όλο και πιο επίμονα σε μια μανιέρα αν όχι ενοχλητική πάντως επαναλαμβανόμενη. Κι έτσι πάντως, η πρώτη της 20ετία τουλάχιστον περιέχει στιγμές υποκριτικής δεξιοτεχνίας που θέτει μάλλον ανυπέρβλητο ύψος στο αμερικάνικο τρόπο της Μεθόδου.
03. Ίνγκριντ Μπέργκμαν (1915-1982)
Καριέρα: 43 χρόνια
Βραβεία: 3 Όσκαρ από 7 υποψηφιότητες, 3 Χρυσές Σφαίρες από 7 υποψηφιότητες, 1 BAFTA από 2 υποψηφιότητες, 1 τιμητικό Σεζάρ, 2 Ντονατέλο κι ένα τιμητικό, 1 Volpi στην Βενετία.
Ταινίες: «Καζαμπλάνκα», «Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα», «Gaslight», «Νύχτα Αγωνίας», «Νοτόριους», «Ιωάννα της Λωραίνης», «Στρόμπολι», «Ταξίδι στην Ιταλία», «Αναστασία», «Φόνος στο Όριαν Εξπρές», «Φθινοπωρινή Σονάτα»
Άποψη: Το ερώτημα περισσότερο είναι γιατί στο τρία κι όχι στο δύο ή το ένα. Θα φανεί. Η Μπέργκμαν είναι εκείνη η απίστευτης ισχύος ηθοποιός που δεν θα επιδειχθεί ποτέ (η αγία σκανδιναβική σχολή δεν βγήκε ποτέ από το αίμα της), που θα υπηρετήσει τυφλά τον ρόλο χωρίς να σκοντάφτει στην αριστοκρατική της παρουσία, που θα διατηρήσει την κράση της χωρίς «ύποπτους» μεθοδισμούς ακόμα κι όταν έχει πλήρως μεταμορφωθεί - θέλω να πω αν βάλεις δίπλα-δίπλα την «Ζαν ντ’ Αρκ», την «Αναστασία», το «Gaslight» και το «Ταξίδι στην Ιταλία», βλέπεις σαφώς μια φυσιογνωμία που δεν μπορείς να διανοηθείς την εκ των έσω αλλαγή της. Μούσα του Χίτσκοκ και του Ροσελίνι, όταν ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσει τον ομογενή της στη «Φθινοπωρινή Σονάτα» η ηχώ της θραύσης της δεσποτικότητάς της θα ακούγεται για πάντα.
02. Μπέτι Ντέιβις (1908-1989)
Καριέρα: 58 χρόνια
Βραβεία: 2 Όσκαρ από 11 υποψηφιότητες, 3 υποψηφιότητες Σφαίρας μια τιμητική, 1 υποψηφιότητα BAFTA, 1 ερμηνείας στις Κάννες, τιμητικό Σεζάρ, 1 Volpi στην Βενετία.
Ταινίες: «Οι Φυλακές της Κολάσεως», «The Dark Horse», «Ανθρώπινες Αδυναμίες», «Dangerous», «The Petrified Forest», «Marked Woman», «Τζέζεμπελ», «Dark Victory», «Το Γράμμα», «The Little Foxes», «Now, Voyager», «Mr. Skeffington», «The Corn is Green», «Όλα για την Εύα», «Deception», «Τι Απέγινε η Μπέιμπι Τζέιν;», «Dead Ringer», «The Nunny», «Το Μυστικό της Σάρλοτ», «Οι Φάλαινες του Αυγούστου».
Άποψη: Δεν φαντάζουν πολλά τα βραβεία, έξω των Όσκαρ βέβαια. Η Μπέτι Ντέιβις όμως έχει αυτή τη φιλμογραφία-ποταμό, έχει την σύνδεση του σινεμά από τα γεννοφάσκια του ήχου μέχρι την μοντέρνα εποχή, έχει το ατρόμητο κύρος της ηθοποιού που προχωρά το φύλο της μπροστά σε ρόλους, στάση και θέση στη βιομηχανία, έχει την αδιαφορία στον ναρκισσισμό της ιδιότητας, έχει τη μαγκιά. Η Μπέτι Ντέιβις είναι πυλώνας και με τον τρόπο της πήρε το σινεμά από τον φτιαχτό νατουραλισμό του μεσοπολέμου και τον έφερε στην μοντέρνα ρεαλιστική εποχή, χωρίς ποτέ να εκπέσει στην ευκολία μιας μανιέρας που θα προσευχόταν στον πρότερο αξιότιμο βίο της.
01. Κάθριν Χέπμπορν (1907-2003)
Καριέρα: 62 χρόνια
Βραβεία: 4 Όσκαρ από 12 υποψηφιότητες, 7 υποψηφιότητες για Χρυσή Σφαίρα, 2 BAFTA από πέντε υποψηφιότητες, 1 ερμηνεία στις Κάννες, 1 Ντονατέλο, 1 SAG και ένα βραβείο στην Βενετία.
Ταινίες: «Little Women», «Sylvia Scarlett», «Μαρία Στιούαρτ», «Η Γυναίκα με τη Λεοπάρδαλη», «Philadelphia Story», «Η Γυναίκα της Χρονιάς», «Undercurrent», «Adam’s Rib», «Η Βασίλισσα της Αφρικής», «Ξαφνικά Πέρυσι το Καλοκαίρι», «Μακρύ Ταξίδι Μέσα στη Νύχτα», «Μάντεψε Ποιος Θα ΄ρθει το Βράδυ», «Το Λιοντάρι του Χειμώνα», «Τρωάδες», «Στη Χρυσή Λίμνη».
Άποψη: Μέχρι το ’50 η Χέπμπορν έπαιζε πυρετωδώς, από εκεί κι έπειτα οι εμφανίσεις της έγιναν σποραδικές και η νόσος του Πάρκινσον δεν επέτρεπε πολλά. Αναλογικά η φιλμογραφία της δεν είναι μεγάλη. Όμως, αλίμονο, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ το 80% της δουλειάς της και να μην φτάνει. Η Χέπμπορν, μέρα που είναι κιόλας, είναι η γυναίκα που υπήρξε βροντερά φεμινίστρια σ’ ένα δύσκολο Χόλιγουντ, που διάλεγε ρόλους, άλλαζε σενάρια, επέβαλλε άποψη. Την ίδια στιγμή μπορούσε να κάνει από ταινία σε ταινία την ενζενί, την μοιραία, την ιστορική ηρωίδα, την Μητέρα, την γυναίκα της δράσης. Ό,τι ήθελε. Η προσωπική μου επιλογή δεν θα ήταν αυτή στο Νο 1, όμως το βάρος της Χέπμπορν, το πώς επιτέμνει την αμερικανική ερμηνεία του ηθοποιού που έχει πληρέστατη αίσθηση του φακού και του κάδρου και το πώς μπόρεσε να ελιχθεί σε τόσα διαφορετικά έργα χωρίς ποτέ να την «βαριέσαι» που (δεν) επαναλαμβάνεται, της δίνουν, έστω και οριακά, σήμερα που γράφεται αυτό το κείμενο τουλάχιστον, την πρωτοκαθεδρία.
Να τις χαιρόμαστε, να τις βλέπουμε, να μην ξεχνιώνται οι παλιές και να δουλεύουν οι ζώσες.
