Ο Ήφαιστος μαζί με την Εστία αποτελούσαν τις κύριες θεότητες του πυρός.
με κυρίαρχες τις παραστάσεις της φωτιάς που προκαλούν το μεγαλύτερο δέος (κεραυνοί, αστραπές καθώς και τα επίγεια ηφαίστεια) “γεννήθηκε” ο ‘Ηφαιστος από τους ύπατους θεούς, τον Δία και την Ήρα, καθιστάμενος και αυτός Ολύμπιος και συνεπώς αδελφός της Αθηνάς, της Αφροδίτης, του Απόλλωνα, της Άρτεμης, του Άρη, του Ερμή και του Διονύσου, καθώς και των Μουσών και των Χαρίτων, όπως και πολλών ημίθεων π.χ. των Διόσκουρων και της Ωραίας Ελένης, του Ηρακλή, του Περσέα, του Μίνωα κ.ά.
Ο Ήφαιστος ως θεός του πυρός είναι ο νεώτερος των θεών, ο υστερότοκος των ύπατων θεών που όμως παραμένει ο “νεώτερος” επειδή ποτέ δεν χάνει τη δύναμή του. Κατά τις γενικές περιγραφές φέρεται άσχημος και παραμορφωμένος, τόσο που η ίδια η μητέρα του, η Ήρα, τον πέταξε από τον Όλυμπο από τη ντροπή της. Ο θεός-βρέφος έπεσε στη θάλασσα, όπου τον περισυνέλεξαν η Θέτις η “κουροτρόφος” (θεότητα προστασίας των παίδων και της μητρικής στοργής) και η Ευρυνόμη, (θεότητα της θάλασσας), οι οποίες τον ανέθρεψαν για εννέα χρόνια. Μόλις μεγάλωσε, ο θεός έστησε αμέσως το πρώτο του σιδηρουργείο στον βυθό του Αιγαίου, σφυρηλατώντας εκεί όμορφα αντικείμενα για τις δύο αυτές θεότητες.
Διάφοροι μύθοι
Μια μέρα, η Ήρα, ζηλεύοντας τα κοσμήματα της Θέτιδας, ρώτησε επίμονα τη Νηρηίδα για την προέλευσή τους και, όταν ανακάλυψε ότι τα είχε φιλοτεχνήσει ο γιος που η ίδια είχε περιφρονήσει, πήγε, τον πήρε μαζί της και τον ξανάφερε στο βουνό των θεών. Εκεί, του προσέφερε ένα σιδηρουργείο με 20 φυσερά και του έδωσε για σύζυγο την πανέμορφη Αφροδίτη.
Η επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο με τον Διόνυσο και τον θίασό του.
Σχετικά με την επάνοδο του ΄Ηφαιστου στις κορφές του Ολύμπου υπάρχει και άλλη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία έστειλε δώρο στη μητέρα του ένα μοναδικής τέχνης θρόνο, στον οποίο μόλις κάθισε εκείνη παγιδεύθηκε αυτόματα από αόρατα δεσμά και υποχρεώθηκε να ζητήσει τη βοήθεια του περιφρονημένου γιου της προκειμένου να ελευθερωθεί.
Στην Ιλιάδα η Αφροδίτη εμφανίζεται να απατά τον Ήφαιστο με τον γοητευτικό Άρη πάνω στη συζυγική του κλίνη, όπου όμως ο άσχημος όσο και έξυπνος θεός της φωτιάς τους αιφνιδιάζει μια μέρα παγιδεύοντάς τους σε ένα λεπτό χρυσό δίχτυ και μετά τους εκθέτει μπροστά σε όλους τους άλλους θεούς. Ο Ησίοδος πάντως εμφανίζει ως σύζυγο του Ηφαίστου την Αγλαΐα, τη νεότερη από τις Χάριτες.
Σε κάποιο μεταγενέστερο επεισόδιο, ο Δίας ξανάριξε τον θεό-σιδηρουργό από την κατοικία των θεών, επειδή αυτός είχε σπεύσει να βοηθήσει την Ήρα, όταν εκείνη ήταν κρεμασμένη από τον ουράνιο θόλο, τιμωρημένη για τη θύελλα που είχε στείλει κατά του Ηρακλή. Αυτή τη φορά, η μοίρα του Ηφαίστου ήταν να πέσει σε ξηρά, στη νήσο Λήμνο, όπου τον βρήκαν το δειλινό, εξαντλημένο και με σπασμένα και τα δυο του πόδια από την πτώση στο σκληρό έδαφος, οι Σίντιες. Η περίθαλψη και η φιλοξενία των φτωχών αυτών ανθρώπων κατέστησε από τότε το νησί τους τον αγαπημένο τόπο του θεού πάνω στη γη των θνητών. Εκεί, πάνω στο όρος Μόσυχλον, ξανάφτιαξε το, μόνιμο αυτή τη φορά, εργαστήρι του. Εκεί θα δημιουργήσει πολλά έξοχα αντικείμενα που του παραγγέλλουν οι θεοί, καθώς και όπλα για μερικούς ανθρώπους.
Ανάμεσα στα χειροτεχνήματα του Ηφαίστου ξεχωρίζει η πήλινη γυναίκα, η Πανδώρα, την οποία ο Δίας έδωσε ως σύζυγο στον Επιμηθέα για να τον εκδικηθεί εξαιτίας της προσβολής που του είχε κάνει ο αδελφός του Προμηθέας με το κλέψιμο της φωτιάς.
Ήφαιστος και ηφαίστεια
Το όνομα του Ηφαίστου δόθηκε στα «ηφαίστεια όρη», τα γνωστά σήμερα στη Γεωλογία ως ηφαίστεια, που με τη σειρά τους βάπτισαν και ολόκληρο κλάδο της, την Ηφαιστειολογία. Είναι προφανές το γιατί οι άνθρωποι φαντάζονταν ότι κάτω από ένα βουνό που έβγαζε καπνό, φωτιά και επιπλέον βροντώδεις ήχους είχε το σιδηρουργείο του ένας θεός. Για τον ίδιο λόγο, εκτός από το Μόσυχλο (που επί αιώνες εξέπεμπε αναθυμιάσεις), άλλες εκδοχές θέλουν το σιδηρουργείο του Ηφαίστου να «υποκρύπτεται» σε άλλα ηφαιστειογενή μέρη, συνήθως στην Αίτνα, στον Βεζούβιο ή στις Αιολίδες Νήσους.
Ο μύθος λέει,οτι οταν.έπεσε ο Ήφαιστος στην.Λήμνο και έσπασε τα πόδια του,για να γιατρευτεί χρησιμοποιήσε την λημνια γη ,κατι σαν.πηλός
