Πόσο διαρκούσε η ώρα στην αρχαία Ρώμη;

 

Στην αρχαία Ρώμη η διάρκεια της ώρας δεν ήταν συγκεκριμένη όλο τον χρόνο -το καλοκαίρι μπορούσε να διαρκεί 75 λεπτά και τον χειμώνα 45 λεπτά. Κι αυτό διαπιστώθηκε από την ανάλυση ενός ηλιακού ρολογιού που βρέθηκε σκαλισμένο σε πέτρα, στην κεντρική Ιταλία.

Το σκαλισμένο σε ένα ασβεστολιθικό βράχο ηλιακό ρολόι βρέθηκε μπρούμυτα, στη λάσπη. Ήταν καλά κολλημένο στο έδαφος και πιστεύεται ότι μάλλον αφαιρέθηκε από τα ερείπια της αρχαίας ρωμαϊκής μητρόπολης και σύρθηκε μακριά με πρόθεση να χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό. Αλλά η λάσπη το προστάτευσε και πιθανώς αυτοί που το είχαν αφαιρέσει, το παράτησαν στο σημείο όπου βρέθηκε ύστερα από εκατοντάδες χρόνια.

Χρειάστηκαν τρεις άνθρωποι για να αναποδογυρίσουν την σκαλισμένη πέτρα. Ένας από αυτούς ήταν ο Αλεσάντρο Λαουνάρο, αναπληρωτής καθηγητής κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

«Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι να λέω ήταν: Ουάου! Επιγραφή».  Η σκαλισμένη πέτρα όπως έμεινε μπρούμυτα μέσα στη λάσπη επί εκατοντάδες χρόνια, άφησε ένα αποτύπωμα λατινικών γραμμάτων και γραμμών στο έδαφος. «Ήταν πραγματικά αινιγματικό»,  λέει ο Λαουνάρο στο BBC.

Η «αλλαγή ώρας» αλα ρωμαϊκά

Όταν ο βράχος ανασύρθηκε με ασφάλεια, έγινε σαφές πως επρόκειτο για ένα αρχαίο ρωμαϊκό ηλιακό ρολόι- ένα από τα πολλά εκατοντάδες που έχουν βρεθεί σε όλο τον κόσμο.

Εξετάζοντας προσεκτικά τα γράμματα και τις γραμμές διαπιστώθηκε ότι οι γραμμές οριοθετούσαν τις ώρες και υπήρχε επίσης σκαλισμένο το όνομα του χορηγού, που το είχε πληρώσει. Το πιο συναρπαστικό μέρος ήταν ο τρόπος με τον οποίον αποτυπωνόταν η οριοθέτηση του ημερήσιου φωτός σε κάθε εποχή του χρόνου. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι όριζαν τη διάρκεια της ώρας με βάση τις εποχές, σε αντίθεση με μας σήμερα, που εφαρμόζουμε το σύστημα της «αλλαγής ώρας» για να έχουμε μεγαλύτερα καλοκαιρινά βράδια και πιο φωτεινά χειμωνιάτικα πρωινά.

Ακριβώς όπως σήμερα, οι αρχαίοι Ρωμαίοι χώριζαν την μέρα σε 24 μέρη, τις ώρες, που όμως δεν είχαν την ίδια διάρκεια. Όλες οι ώρες της μέρας που επικρατούσε το φως του ήλιου διαιρούνταν με το 12, όλο τον χρόνο.

Αυτό σήμαινε ότι στην αιχμή του καλοκαιριού, όταν ο Ήλιος κυριαρχεί στον ουρανό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, η ώρα διαρκούσε 75 λεπτά στη διάρκεια της μέρας και 45 λεπτά στη διάρκεια της νύχτας.

Στα μέσα του χειμώνα, όταν είναι μικρότερη η παρουσία του Ήλιου στον ουρανό, γινόταν το αντίστροφο- η ώρα διαρκούσε μόλις 45 λεπτά όσο υπήρχε ηλιακό φως.

«Σταδιακά, μεταξύ του θερινού ηλιοστασίου και του χειμερινού ηλιοστασίου, η διάρκεια αυτών των ωρών άλλαζε μέρα με τη μέρα, λίγο κάθε μέρα», εξηγεί ο Τζέιμς Κερ, καθηγητής κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. Μέχρι την ισημερία, όταν ο Ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον ισημερινό και οι μέρες με τις νύχτες έχουν την ίδια διάρκεια, μία ώρα διαρκούσε 60 λεπτά.

Με αυτό το σύστημα οι αρχαίοι Ρωμαίοι δεν σπαταλούσαν ούτε μια στιγμή από την ηλιοφάνεια- όταν ο Ήλιος κυριαρχούσε στον ουρανό, ήταν μέρα και έπρεπε να είναι στις δουλειές τους. Όταν ο Ήλιος έδυε ήταν ώρα για ανάπαυση.

Το ηλιακό ρολόι του Λαουνάρο ανακαλύφθηκε κοντά στην αρχαία ρωμαϊκή πόλη Ιντεράμνα Λίρενας, το 2017 και αντί να είναι πλατύ και κυκλικό έχει σχήμα που θυμίζει μισό μπολ και είναι χωρισμένο στη μέση, με τις γραμμές να βγαίνουν από το κέντρο προς την άκρη χωρίζοντάς το σε 12 μέρη. Η όψη του ηλιακού ρολογιού υποδιαιρείται περαιτέρω με τεμνόμενες γραμμές στην κορυφή, στο κάτω μέρος και στη μέση, που υποδηλώνουν την εποχή -το χειμερινό ηλιοστάσιο, τις ισημερίες και το θερινό ηλιοστάσιο.

Μία βελόνα από μόλυβδο, γνωστή ως «γνώμονας», έριχνε την σκιά του σε διαφορετικό μήκος, ανάλογα με το ύψος στο οποίο βρισκόταν ο Ήλιος και έτσι ο αρχαίος Ρωμαίος ήξερε την ώρα.

Μπορεί σήμερα να ακούγεται παράξενος ο τρόπος υπολογισμού της ώρας στην αρχαία Ρώμη, και πολύ περισσότερο η διαφορετική διάρκεια της ώρας ανάλογα με την εποχή, αλλά ήταν αποτελεσματικός.

Και επιπλέον οι πρόγονοί μας δεν είχαν ανάγκη κάποιο ρολόι χειρός ή κινητό τηλέφωνο για να βλέπουν την ώρα. Τα ηλιακά ρολόγια βρίσκονταν παντού -σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους.

Μάλιστα, συνήθως τοποθετούνταν ψηλά, ώστε να μην παρεμποδίζεται το ηλιακό φως από κάποιο κτίσμα και να είναι απρόσκοπτη η λειτουργία τους.