Σαπούνι: Η ιστορία, η παράξενη παρασκευή και οι χρήσεις του

 

Η πρώτη σοβαρή ένδειξη παραγωγής σαπουνιού εμφανίστηκε το 2800 π.Χ. Ανάμεσα στους πρώτους σαπωνοποιούς ήταν οι Βαβυλώνιοι, οι Μεσοποτάμιοι, οι Αιγύπτιοι, αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι.

Το σαπούνι ανά τους αιώνες

Μία ανασκαφή στην περιοχή της αρχαίας Βαβυλώνας έφερε στο φως αποδείξεις ότι οι Βαβυλώνιοι έφτιαχναν σαπούνι γύρω στο 2800 π.Χ. Ήταν μάλιστα οι πρώτοι που τελειοποίησαν την τέχνη της σαπωνοποιίας. Παρασκεύαζαν σαπούνι βράζοντας λίπη μαζί με στάχτες. Το σαπούνι χρησιμοποιούνταν για να καθαρίζει το μαλλί και το βαμβάκι που χρησίμευε στην παραγωγή υφασμάτων, ενώ είχε και ιατρική χρήση για τουλάχιστον 5000 χρόνια.

Ο ιατρικός πάπυρος Ebers (Αίγυπτος, 1550 π.Χ.) αποκαλύπτει, ακόμη, ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνήθιζαν να αναμειγνύουν ζωικά και φυτικά έλαια με αλκαλικά αλάτια για να παράγουν μια ουσία που έμοιαζε με σαπούνι.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, οι Φοίνικες χρησιμοποιούσαν το λίπος του κατσικιού και ρινίσματα ξύλου για να δημιουργήσουν σαπούνι το 600 π.Χ., ενώ οι Ρωμαίοι έφτιαχναν σαπούνι από ούρα τον 1ο αι. μ.Χ., και το σαπούνι τους ήταν ευρέως γνωστό στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Οι Κέλτες, από την άλλη, κατασκεύαζαν το σαπούνι τους από ζωικό λίπος και υπολείμματα φυτών, και το ονόμαζαν «saipo».

Αξίζει να σημειωθεί

Το σαπούνι αποτελεί ένα προϊόν για καθάρισμα, που φτιάχνεται από φυσικά συστατικά τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν και φυτικά και ζωικά προϊόντα, όπως ζωικό λίπος ή φυτικό έλαιο (καστορέλαιο, ελαιόλαδο ή λάδι καρύδας).
Λέγεται πως πήρε το όνομά του από το όρος Sapo στη Ρώμη. Η λέξη «sapo» (που σημαίνει «σαπούνι» στα λατινικά) πρωτοεμφανίστηκε στην εγκυκλοπαιδική συλλογή του Πλινίου τον Πρεσβυτέρου «Historia Naturalis», ή αλλιώς «Φυσική Ιστορία».
Οι πρώτες αναφορές στη σαπωνοποιία σημειώνονται σε σχέση με τη χρήση του σαπουνιού στη βιομηχανία της παραγωγής υφασμάτων και στην ιατρική.

Τρόποι παρασκευής

Η σαπωνοποιία ήταν αρχικά μία τεχνική που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά από μικρές ομάδας παραγωγών. Η ζήτηση για σαπούνι ήταν μεγάλη, αλλά η σαπωνοποιία ήταν μια ακριβή δραστηριότητα που αποτελούσε μονοπώλιο σε πολλές περιοχές.
Με τον καιρό, συνταγές για παρασκευή σαπουνιού άρχισαν να γίνονται ευρέως γνωστές, αλλά το σαπούνι παρέμενε ένα ακριβό προϊόν. Εκείνη την εποχή, τα υποπροϊόντα φυτών, αλλά και τα ζωικά και φυτικά έλαια ήταν τα βασικά συστατικά του σαπουνιού.

Η τιμή του μειώθηκε αρκετά το 1791 όταν ένας Γάλλος ονόματι LeBlanc ανακάλυψε μια χημική διαδικασία που καθιστούσε δυνατό να πουληθεί το σαπούνι για πολύ λιγότερα χρήματα. Περισσότερο από 20 χρόνια αργότερα, ένας άλλος Γάλλος εντόπισε τη σχέση μεταξύ γλυκερίνης, λιπαρών και οξέων, η οποία σήμανε την αρχή της σύγχρονης σαπωνοποιίας.

Όταν το 1800 ανακαλύφθηκε και μία άλλη μέθοδος παρασκευής των συστατικών του σαπουνιού, τότε αυτό έγινε ακόμη πιο φτηνό. Από τότε, δεν έχουν γίνει περαιτέρω μεγάλες ανακαλύψεις ως προς την παρασκευή του. Χρησιμοποιούνται οι ίδιες διαδικασίες για το σαπούνι που όλοι γνωρίζουμε και χαιρόμαστε σήμερα.

Σύγχρονες εξελίξεις

Η πρόοδος στη σαπωνοποιία ήρθε με την ανάπτυξη της επιστήμης της χημείας, καθώς έγιναν περισσότερο αντιληπτά τα συστατικά του σαπουνιού. Στα μέσα του 19ου αι., το σαπούνι που προορίζεται για το μπάνιο αποτέλεσε διαφορετικό προϊόν από το σαπούνι για το πλύσιμο ρούχων, ενώ πιο ήπια σαπούνια άρχισαν να συσκευάζονται, να πωλούνται και να γίνονται διαθέσιμα για προσωπική χρήση. Τα υγρά σαπούνια ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του ’70 και αυτή η ανακάλυψη είναι που διατηρεί το ενδιαφέρον του κοινού για τα σαπούνια μέχρι και σήμερα.


Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη σαπουνιού, προορισμένα για πληθώρα χρήσεων. Διατίθεται σαπούνι για προσωπική, εμπορική ή βιομηχανική χρήση. Υπάρχει χειροποίητο, σπιτικό και εμπορικά παρασκευασμένο σαπούνι, σαπούνι που πλένει ρούχα, πιάτα και αυτοκίνητα, σαπούνι για το κατοικίδιό σας, για το χαλί σας ή και για το παιδί σας. Ωστόσο, για αρκετούς τύπους καθαρισμού, τα σαπούνια σήμερα θεωρούνται ένα κατώτερο προϊόν, καθώς οι εναλλακτικές τους αποτελούν την πρώτη επιλογή των καταναλωτών.