Με πρωτοστάτη τον Νικόδημο Μυλωνά οργανώνονται ογκώδεις συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια σε ολόκληρη την Κύπρο με σκοπό την αφύπνιση του εθνικού φρονήματος και την απαίτηση για ελευθερία και Ένωση με την Ελλάδα.
Τον Οκτώβριο του 1931 εκδηλώθηκε η πρώτη παγκύπρια αυθόρμητη μαζική αντίσταση του λαού εναντίον της αγγλικής αποικιοκρατίας. Οι αβάσταχτες φορολογίες, η οικονομική εξαθλίωση, κυρίως των χαμηλών στρωμάτων των αγροτών και των εργατών, αλλά και η έντονη επιθυμία για Ένωση με την Ελλάδα υπήρξαν οι κυριότερες αιτίες για το ξέσπασμα του κυπριακού λαού.
Η αφορμή όμως για το ξεσηκωμό προήλθε από την επιβολή ενός νέου φόρου από το νέο Κυβερνήτη Ronald Storrs. Ενώ η συγκεκριμένη φορολογία είχε καταψηφιστεί από το Νομοθετικό Συμβούλιο εντούτοις επιβλήθηκε με βασιλικό διάταγμα. Παράλληλα η δήλωση στο αγγλικό κοινοβούλιο, ότι τα πλεονάσματα από το φόρο υποτελείας των Κυπρίων χρησιμοποιήθηκαν για την αποπληρωμή του τουρκικού δανείου, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
‘Έπειτα από αυτά τα γεγονότα μέρος των Ελληνοκυπρίων βουλευτών αποφασίζει να παραιτηθεί από το Νομοθετικό Συμβούλιο, ενώ ένα από τα μέλη του Συμβουλίου, ο Επίσκοπος Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς, με διάγγελμα του καλεί τους Ελληνοκύπριους σε ανυπακοή και σε αντίσταση κατά της αποικιακής αρχής. Με πρωτοστάτη λοιπόν τον Νικόδημο Μυλωνά οργανώνονται ογκώδεις συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια σε ολόκληρη την Κύπρο με σκοπό την αφύπνιση του εθνικού φρονήματος και την απαίτηση για ελευθερία και Ένωση με την Ελλάδα.
Την ίδια περίοδο ιδρύεται από τους κύκλους του Μητροπολίτη Κερύνειας Μακαρίου Β’, το εθνικιστικό κίνημα η ΕΡΕΚ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση Κύπρου), που διακήρυττε την έντονη επιθυμία για Ένωση με την Ελλάδα και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα γεγονότα που επακολούθησαν.
Η κορύφωση των εκδηλώσεων έλαβε χώρα στις 21 Οκτωβρίου, στην εμπορική λέσχη της Λευκωσίας, όπου συγκεντρώθηκε πλήθος κόσμου. Εκεί είχε προηγηθεί η απόφαση των υπολοίπων Ελληνοκυπρίων βουλευτών για παραίτηση τους από το Νομοθετικό Συμβούλιο , ενώ ακολούθησε η φλογερή ομιλία του ιερέα της Φανερωμένης Διονυσίου Κυκκώτη και άλλων εκπροσώπων της ΕΡΕΚ, καλώντας τους συγκεντρωθέντες να ορκιστούν για αγώνα μέχρι τη δικαίωση.
Τα πλήθη, με ανυψωμένο το εθνικό φρόνημα και ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο, κατευθύνθηκαν προς το Κυβερνείο. Εκεί ύψωσαν την ελληνική σημαία, άρχισαν να φωνάζουν συνθήματα υπέρ της Ενώσεως, ενώ ζήτησαν από τον Κυβερνήτη όπως δεχθεί αντιπροσωπεία των διαδηλωτών. Η άρνηση του Κυβερνήτη να δεχθεί την αντιπροσωπεία αλλά και η παρουσία της ένοπλης αστυνομίας που καλούσε τον κόσμο να διαλυθεί, οδήγησε τους διαδηλωτές να προβούν σε βίαιες εκδηλώσεις, όπως να καίνε τα αστυνομικά οχήματα και να πυρπολήσουν το ξύλινο κτίριο του Κυβερνήτη. Η κατάσταση είχε βγει εκτός ελέγχου με αποτέλεσμα η αστυνομία να ανοίξει πυρ κατά των διαδηλωτών. Από τους πυροβολισμούς υπήρξαν αρκετοί τραυματίες, ενώ ένας από αυτούς, ο δεκαοχτάχρονος Ονούφριος Κληρίδης, υπέκυψε στα τραύματα του.
Ο θάνατος του νεαρού Ονούφριου καθώς και η σύλληψη του Νικόδημου Μυλωνά οδήγησαν σε εξεγέρσεις και αναταραχές σε πόλεις και χωριά σε ολόκληρη την Κύπρο. Η εξέγερση κράτησε αρκετές μέρες και ο απολογισμός ήταν οδυνηρός. Εκτός από τους δεκαοκτώ νεκρούς και τους πολλούς τραυματίες, αρκετοί Ελληνοκύπριοι φυλακίστηκαν, εκτοπίστηκαν, ενώ δέκα από τα ηγετικά στελέχη, ανάμεσα σε αυτά ο Νικόδημος Μυλωνάς και ο Μακάριος ο Β’, εξορίστηκαν. Ο Νικόδημος Μυλωνάς πέθανε εξόριστος το 1937 στα Ιεροσόλυμα, χωρίς να μπορέσει να δει την αγαπημένη του πατρίδα ελεύθερη.
Οι συνέπειες των εξεγέρσεων υπήρξαν βάναυσες και ιδιαίτερα σκληρές για τον ελληνοκυπριακό λαό. Η περίοδος που ακολούθησε έμεινε γνωστή ως Παλμεροκρατία, από το όνομα του νέου Άγγλου κυβερνήτη H. Palmer, o οποίος εγκαθιδρύοντας στυγνή δικτατορία, επιχείρησε να καταπνίξει οποιαδήποτε νέα προσπάθεια για εξέγερση. Τα μέτρα αυτά αφορούσαν όλους τους τομείς της ζωής του λαού της Κύπρου, όπως την κατάργηση του Νομοθετικού Συμβουλίου και τη διακυβέρνηση του νησιού με διατάγματα του κυβερνήτη, απαγόρευση των συγκεντρώσεων πέρα των πέντε ατόμων, απαγόρευση των συνδικάτων, απαγόρευση εκμάθησης της ελληνικής ιστορίας και γεωγραφίας στα δημοτικά σχολεία, απαγόρευση παρουσίασης οποιουδήποτε ελληνικού στοιχείου στα σχολεία (π.χ. ελληνικής σημαίας, εικόνων Ελλήνων ηρώων), επιβολή νέων φορολογιών κ.α.
Όλα αυτά τα μέτρα αποσκοπούσαν στον αφελληνισμό του ελληνοκυπριακού λαού αλλά και στον στραγγαλισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Παρόλα αυτά η σκληρότητα των Άγγλων θα οδηγήσει στην περαιτέρω τόνωση του εθνικού φρονήματος των Ελληνοκυπρίων που θα τους οδηγήσει τελικά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955-59.
